U poplavi ružnih događaja koji potresaju Srbiju poslednjih meseci, gotovo neopaženo prolaze dve naizgled nepovezane vesti, koje itekako čine jednu priču:
Skupština Autonomne pokrajine Vojvodine donela je odluku o izmenama i dopunama Prostornog plana područja posebne namene "Vršačke planine" sa ciljem izgradnje objekata posebne namene na lokalitetu Gudurički vrh, a u pripremi je još jedna odluka - o izmenama i dopunama Prostornog plana područja posebne namene "Fruška gora" sa akcentom na lokalitet Pavlasov čot, sa istim ciljem.
O čemu se tu zapravo radi?
Odluka o izradi izmena i dopuna Prostornog plana područja posebne namene "Vršačke planine" doneta je u decembru prošle godine, kako bi se ostvario zakonski okvir za mogućnost gradnje, odnosno izmeštanja meteorološke stanice Samoš iz centralnog Banata na najviši vrh Vršačkih planina.
Uprkos Stručnoj osnovi Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode i Rešenju Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine kojima se izričito zabranjuje izgradnja bilo kakvih objekata i saobraćajnica u području režima zaštite I stepena (kojem pripada i lokalitet Gudurički vrh), rad na izmenama i dopunama plana se nastavlja, i to tako što se planira izmena granica obuhvata plana, tačnije - ukidanje režima zaštite na Guduričkom vrhu!
Izmeštanje meteorološke stanice planirano je na osnovu zaključka Vlade i izveštaja Republičkog hidrometeorološkog zavoda, u kojem se navodi da vetroparkovi izgrađeni u južnom Banatu ometaju osmatranje meteorološkog radara, i kao rešenje ovog problema predlaže izmeštanje na Gudurički vrh kako bi se radar postavio iznad nivoa svih postojećih i budućih vetroparkova koji tako ne bi mogli da utiču na njegov rad.
S obzirom na to da je meteorološka stanica objekat od državnog značaja, a da se vetroparkovi južnog Banata grade kapitalom privatnih investitora, postavlja se pitanje da li je možda trebalo usloviti izgradnju vetroparkova tako da ne ometaju meteorološki radar a ne izmeštati radar zato što smeta privatnoj investiciji. Takođe, na navod RHMZ da bi izmešteni radar na Guduričkom vrhu osmatrao meteorološke fenomene na teritoriji cele Republike Srbije može se postaviti opravdano pitanje da li bi u tom slučaju bilo logičnije izmestiti ga bliže geografskom centru Srbije a ne na krajnji severoistok države.
U svakom slučaju, i prema važećim propisima i aktima ali i prema zdravoj logici, izgradnja radarskog sistema u području pod režimom zaštite I stepena nije ni primerena niti može biti opravdana, dok bi ukidanje zaštite prirodnog dobra radi ostvarivanja privatnog interesa predstavljalo čist kriminal, i sve to apsolutno nevezano za činjenicu da je Gudurički vrh koincidentno i najviši vrh Vršačkih planina i cele Vojvodine.
Odluka o izradi izmena i dopuna Prostornog plana područja posebne namene "Fruška gora" još uvek nije zvanično usvojena, ali predlog odluke već postoji i kao "viziju uređenja planskog područja" navodi izgradnju objekta posebne namene na lokalitetu Pavlasov čot, kojim bi se obezbedio "kontinuitet nesmetanog osmatranja i kontrole vazdušnog prostora, a uz poštovanje prostornih, ekoloških, društvenih i ekonomskih principa".
Iz ovog očigledno namerno uopštenog i nejasno definisanog opisa, ali i činjenice da kao finansijer izmena i dopuna oba prostorna plana otvoreno nastupa isti privatni investitor (koji se sasvim slučajno bavi izgradnjom vetroparkova, i to sasvim slučajno na lokaciji Samoš), može se zaključiti da je izmena planskog dokumenta vezana za Pavlasov čot svojevrsni rezervni plan za slučaj da inicijativa za izmeštanje radara na Gudurički vrh ne dobije za investitora odgovarajući epilog. Mada, pitanje je koliko ovakva ideja na Fruškoj gori uopšte ima logike s obzirom na to da na sremskoj planini već postoji meteorološki radar, i to na manje od deset kilometara vazdušnom linijom od Pavlasovog čota...
Kako god bilo, u slučaju Pavlasovog čota, obezbeđivanje zakonskog okvira za izgradnju može biti i lakše nego na Guduričkom vrhu, budući da se Pavlasov čot nalazi pod II stepenom zaštite koji omogućava nešto slobodnije tumačenje mogućnosti gradnje i nije neophodno prethodno ga izuzimati iz režima zaštite.
Međutim, osim prirodnih vrednosti - kao centralni deo najstarijeg nacionalnog parka u Srbiji i najviši vrh Fruške gore na koji je moguće izaći bez ograničenja (budući da se nijednom od dva vrha Crvenog čota ne može direktno pristupiti zbog zona stroge zaštite oko telekomunikacionog tornja i vojnog komunikacionog objekta) - Pavlasov čot ima i ogromnu memorijalnu vrednost, i to ne samo kao spomenik Ignjatu Pavlasu kao utemeljitelju organizovanog planinarstva u Vojvodini nego i samim idejnim tvorcima i autorima spomenika od kojih se mnogi objektivno mogu smatrati velikanima vojvođanskog planinarstva, a i neki od njih nisu više među živima. Uništenje lokaliteta takvog značaja u najmanju ruku bi bio bezdušan akt, ako ne i pravi zločin protiv planinarskog nasleđa Vojvodine.
Faktor koji se takođe mora uzeti u obzir prilikom sagledavanja celokupnog činjeničnog stanja u oba ova slučaja je i vlasnička struktura nad zemljištem pomenutih vrhova, koja dodatno komplikuje ionako složenu celokupnu situaciju.
Sama najviša tačka Guduričkog vrha sa neposrednom okolinom nalazi se na zemljištu u državnoj svojini čiji je korisnik JP "Vojvodinašume" preko šumskog gazdinstva "Banat" iz Pančeva, dok je manji deo šireg poteza oko vrha (na kom se nalaze i delovi sadašnjeg pristupnog kolskog puta) u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve, odnosno manastira Mesić.
Širi prostor Pavlasovog čota površine oko 11 ari čini zasebnu katastarsku parcelu, ali je i ta parcela i gotovo cela severna padina vrha u površini od oko 150 hektara takođe u vlasništvu SPC, tačnije manastira Beočin, dok je vlasnik južnih padina manastir Jazak.
Ni na jednoj od ove dve lokacije, privatni investitor koji finansira predložene izmene i dopune prostornih planova nema ni udeo u vlasništvu niti pravo korišćenja u bilo kom obliku, što po važećim propisima ne ograničava obim njegovih aktivnosti u fazi izrade planskih dokumenata, a s obzirom na to da bi investitor izgradnje objekta posebne namene po pravilu trebalo da bude državni organ, formalno pravo realnog ostvarivača interesa u kasnijim fazama projekta ne mora ni da postoji.
Jedno je sigurno: oni koji ova dva lokaliteta u ovom trenutku najviše koriste - planinari, izletnici, sportisti, rekreativci - zvanično nemaju nikakva prava na to, i u aktuelnom poretku stvari to im vrlo lako može biti uskraćeno u potpunosti...
Sa oko 13% teritorije pod zaštitom u smislu prirodnih vrednosti, Srbija se u 2025. godini nalazi pri samom začelju liste evropskih zemalja po tom pitanju.
Procentualno, ispod Srbije su samo Bosna i Hercegovina, Moldavija, Rusija (s tim što bi trebalo istaći da je samo zaštićena površina Rusije dvadesetak puta veća od čitave Srbije), Belorusija, Turska i (iznenađujuće) Švajcarska, dok su sve ostale balkanske države oko ili ubedljivo iznad evropskog proseka koji iznosi oko 26% zaštićenih područja u odnosu na ukupnu površinu.
U doba sveopšteg trenda porasta svesti o značaju očuvanja prirodnih sredina, ukidanje stepena zaštite na prostoru bilo koje veličine bio bi katastrofalno regresivan potez koji bi mogao da otvori vrata nizu sličnih odluka, a u društvu u kom je zaštita prirode samo nominalna dok se na terenu sprovodi provizorno (ako i toliko) stiče se utisak da mnogi na taj potez jedva čekaju.
Ono što mi kao pojedinci koji nisu uključeni u proces odlučivanja možemo da učinimo da se takav scenario spreči jeste da na bilo kakav pokušaj ovakvog institucionalizovanog otimanja prirodnih vrednosti reagujemo tako što ćemo skrenuti pažnju javnosti i priključiti se inicijativama za poništavanje spornih odluka koju pokreću organizacije civilnog društva.
Inicijativu za očuvanje Guduričkog vrha pokreću Ekološki centar "Stanište" i Prirodnjačko društvo "Gea" iz Vršca, a podržava je mreža "Pošumimo Vojvodinu" koju čini 25 udruženja iz cele Vojvodine, kao i više sportskih i ekoloških udruženja koja nisu članice ove mreže. Za sada je zahtev za obustavu planova izgradnje radara na Guduričkom vrhu poslat svim organima vlasti koji mogu da predlažu pokrajinske skupštinske odluke. Elaborat za rani javni uvid izmena i dopuna prostornog plana još uvek nije izrađen i objavljen, ali kad (ili ako) se to dogodi, sve interesne strane (uključujući i obične građane) imaće pravo prigovora na njegov sadržaj, koje obavezno treba iskoristiti za davanje što više argumenata protiv ovog suštinski protivzakonitog postupka.
Na postojanje potencijalnog problema na Pavlasovom čotu za sada je ukazalo samo planinarsko-smučarsko društvo "Poštar" iz Novog Sada. Možemo da se nadamo da predlog sporne odluke ipak neće biti usvojen, i da neće biti potrebe za daljim inicijativama u ovom slučaju, ali moramo biti unapred spremni i na reakciju ako se to dogodi.
Zaštićene ili ne, prirodne vrednosti pripadaju svima. Jedina situacija u kojoj je opravdano da planinski vrhovi budu iskorišćeni u bilo kakvu svrhu osim osnovnog uređenja u turističkom i sportsko-rekreativnom smislu je da za to postoji najviši nacionalni interes, pa i tada je upitno da li je etički ispravno žrtvovati najviše i najznačajnije vrhove jedne planine ako na istoj planini postoje i druge lokacije koje bi potencijalno odgovarale planiranoj nameni.
U bilo kom slučaju, interes pojedinca koji će jedini imati korist od investicije, uz nezanemarljivu štetu na račun drugih, ne može i ne sme biti osnov za uzurpaciju prirode - a pogotovo ne za ukidanje statusa zaštićenog prirodnog dobra!
Dužnost svakoga od nas koji sebe nazivamo ljubiteljima prirode je da se protiv takvih pojava borimo na koji god način možemo, makar i samo podizanjem glasa.
Нема коментара:
Постави коментар