Vek planinarstva u Vojvodini: Osnivačima u spomen

Dve hiljade dvadeset četvrta je godina velikog jubileja vojvođanskih planinara, u kojoj se obeležava vek planinarstva u Vojvodini - sto godina od osnivanja prvog planinarskog društva na teritoriji današnje Vojvodine!

Ovim značajnim povodom Planinarski savez Vojvodine organizuje ili učestvuje u organizaciji više prigodnih manifestacija tokom čitave godine. Pored tradicionalnih pokrajinskih akcija, glavni događaji kojima će biti obeležena stogodišnjica biće svečana skupština PSV u septembru Novom Sadu, Dani planinara u junu u Vrdniku (u direktnoj organizaciji PSD Zmajevac iz Vrdnika i PK Borkovac iz Rume), a kao centralna planinarska akcija direktno posvećena jubileju na Fruškoj gori je u nedelju, 12. maja održana pešačka tura pod sloganom "Osnivačima u spomen".

Akcija "Osnivačima u spomen", u direktnoj organizaciji PD Vilina vodica iz Bukovca i PSD Poštar iz Novog Sada, oživela je sećanje na planinarski izlet održan na Đurđevdan 1924. godine, na kom je doneta odluka o osnivanju planinarskog društva "Fruška gora", prvog samostalno organizovanog planinarskog udruženja u Vojvodini, a stopama osnivača pešačilo je - simbolično - oko sto planinara.

Kada se pominje Vojvodina, planine i planinarstvo sigurno nisu visoko na listi prvih asocijacija. Štaviše, ne mali broj onih koji žive van Vojvodine – čak i među planinarima – toliko povezuje pojam Vojvodine sa ravnicom da su mnogi ubeđeni da severna srpska pokrajina čak i nema planine, te da su njene dve jedine uzvišice – jedna "gora" i jedan "breg".

Ali, uprkos ravnici koja ih okružuje, Vojvođani neguju bogatu planinarsku tradiciju.

Istorija vojvođanskog planinarstva seže još na kraj XIX veka. Za prvog vojvođanskog planinara smatra se dr Radivoj Simonović, rodom iz Starih Ledinaca na Fruškoj gori, čiji zapisi, a posebno fotografije, danas predstavljaju neprocenjiv izvor istorijskih, geografskih i etnoloških podataka ne samo planinskih predela mnogih krajeva Balkana. Otprilike u isto vreme kada je Simonović započinjao sa svojim individualnim planinarskim poduhvatima, u Rumi je 1878. godine pokrenuto povereništvo Hrvatskog planinarskog društva, kao prva planinarska organizacija aktivna na teritoriji Vojvodine.

U ranom vojvođanskom planinarstvu ističu se još imena Vase Stajića i dr Dušana Spirte (Mitrovića), koji je bio inicijator pokušaja osnivanja novosadske podružnice Srpskog planinarskog društva, najstarijeg planinarskog društva u Srbiji, 1923. godine. Ali, ovaj pokušaj je završio neslavno, najviše iz bojazni novosadskih planinara da će samo ime Srpskog planinarskog društva uticati na osnivanje drugih planinarskih društava na nacionalnoj osnovi i tako pojačati ionako zategnute odnose među pripadnicima različitih nacionalnosti u specifičnoj multietničkoj atmosferi međuratnog Novog Sada.

Na otvaranju akcije planinarima su se obratili aktuelni predsednik PSV
Milan Mirković i bivši predsednici Borivoje Veljković i Miodrag Jovović

Glavni vodič na stazi bio je Željko Dulić
(PD Vilina vodica Bukovac)

Šesti maj 1924. godine je, zanimljivo, bio utorak – dan koji se danas verovatno najmanje vezuje za planinarske akcije.

Pa opet, baš tog utorka održan je planinarski izlet na Fruškoj gori na kom je, na lokalitetu Masna ćupa severno od sela Bukovac, doneta odluka o osnivanju nezavisnog planinarskog društva "Fruška gora". Zabeleženo je da su na ovom izletu bili dr Ignjat Pavlas, inženjer Đuka Mihajlović, Mladen Stanojević, Petar Deđanski, Kosta Kapamadžija, dr Milorad Popov, dr Kosta Majinski, Leša Petrović, Đura V. Jovanović, dr Sima Aleksić, dr Miloš Ćirić, dr Nikola Vučković i Gaja Gračanin, koji su tako postali i osnivači ovog društva.

Tako, iako su planinari u Vojvodini bili aktivni skoro pola veka, osnivanjem prvog vojvođanskog planinarskog društva zvanično počinje istorija organizovanog planinarstva u Vojvodini.

Iz današnje perspektive, novijim poznavaocima fruškogorskih staza može delovati pomalo neshvatljivo zašto je za mesto donošenja ovako značajne odluke odabrana baš Masna ćupa koja je danas potpuno skrajnuta sa većine najprometnijih planinarskih pravaca, ali pre sto godina to je bilo jedno od najposećenijih izletišta na Fruškoj gori, sa izvorom koji je nažalost već dugo presušen.

Jedan od osnivača planinarskog društva "Fruška gora" Petar Deđanski zapisao je pre tačno sto godina osnovne ideje i principe novosadskih planinara, iz kojih bismo i danas mogli mnogo toga da učimo:

"…Planinarstvo nije samo lična pasija i razonoda, već ono ima i svoj socijalni, higijenski i kulturni značaj... Prava vrednost planinarenja i jeste u tome da čoveku omili lepote prirode, ojača telo, umiri rastrzane živce i osveži životnu radost... Međutim, u planinu ne smemo unositi politiku i polemiku, priroda ne poznaje i ne priznaje ni verske, ni socijalne, ni političke, ni nacionalne razlike među položaj, u prirodi, u planini svi su ljudi jednaki, ravnopravni. Cilj planinara je: da omladinu i druge navikava na život, rad u planinama, da vaspitava osobine kao što su: druželjublje, skromnost, upornost, prisebnost, umešnost, snalažljivost, spremnost, otpornost i izdržljivost... Ali, da planinar bude u pravom smislu planinar, mora biti uvek, pa i na izletu, skroman, ljubazan, učtiv, predusretljiv i uviđavan. Ne sme nikada da bude ohol, tvrdoglav, grub i neučtiv, jer priroda ne daje nikome pravo na neograničenu slobodu. Ono što pristojnim i dobro vaspitanim ljudima nije dopušteno u gradu, nije dozvoljeno ni u slobodnoj prirodi…"

Skulptura "Drži me za ruku" vajara Dušana Savkovića iz 2020. godine
napravljena je od otpada nađenog na Fruškoj gori

Početak Drugog svetskog rata Vojvodina je dočekala sa više planinarskih društava: pored društva "Fruška gora" i njegovih podružnica osnivanih krajem dvadesetih i početkom tridesetih godina prošlog veka bile su aktivne i podružnice sarajevskog društva "Prijatelj prirode" u Vršcu, Novom Sadu i Subotici, kao i samostalno osnovano društvo "Priroda" u Rumi. Međutim, nijedno od ovih društava nije preživelo rat, kao nažalost i mnogi od njihovih osnivača…

Prava ekspanzija planinarstva u Vojvodini počinje posle rata, kada je u periodu od samo pet godina (od 1948. do 1952. godine) osnovano preko trideset društava širom Vojvodine, od kojih su neka aktivna i danas: "Zmajevac" iz Vrdnika, "Vršačka kula" iz Vršca, "Dr Radivoj Simonović" iz Sombora, "Železničar" iz Inđije, "Stražilovo" iz Sremskih Karlovaca, "Železničar" iz Novog Sada, "Zrenjanin" iz Zrenjanina...

Sa većim brojem društava pojavila se i potreba za rešavanjem zajedničkih pitanja, pa se tako 1954. godine u Novom Sadu osniva pokrajinski odbor Planinarskog saveza Srbije za Vojvodinu, kao direktni prethodnik Planinarskog saveza Vojvodine.

Današnji Planinarski savez Vojvodine čini 28 osnovnih planinarskih organizacija sa oko 3000 članova, što čini oko 15% ukupnog broja članova Planinarskog saveza Srbije, uz napomenu da je na teritoriji Vojvodine registrovano još nekoliko planinarskih sportskih udruženja koja ostvaruju članstvo u Planinarskom savezu Srbije ali ne i u Planinarskom savezu Vojvodine, i kao takva objektivno učestvuju u razvoju planinarstva u Vojvodini.

Masna ćupa

Na mestu osnivanja planinarskog društva Fruška gora 1924. godine
učesnicima akcije se obratio i dr Milan Breberina, vrsni poznavalac
istorije fruškogorskog planinarstva (i još jedan bivši predsednik PSV)

Ipak, učešće planinara Vojvodine u razvoju planinarstva u Srbiji uopšte nije samo na nivou statistike. 

Vojvodina je iznedrila neke od najuspešnijih srpskih visokogoraca – od osamnaest planinara iz Srbije koji su se popeli na neki od vrhova iznad 8000 metara nadmorske visine šest ih je iz vojvođanskih društava; najstarija i najduža aktivna planinarska transverzala u Srbiji nalazi se u Vojvodini – Fruškogorska transverzala, dužine oko 165 kilometara, otvorena 1956. godine; na Fruškoj gori se takođe održava i jedna od najstarijih planinarskih ultramaratonskih manifestacija u Evropi – Fruškogorski maraton, osnovan 1978. godine, a u Vojvodini su održana i prva takmičenja u planinarskom trekingu u Srbiji, 2012. godine.

U godinu u kojoj se obeležava veliki jubilej organizovanog planinarstva u Vojvodini, vojvođanski planinarski klubovi ulaze kao državni prvaci u planinarskom trekingu u muškoj konkurenciji i trećeplasirani u nacionalnoj seriji u planinskom trčanju u ukupnoj konkurenciji, a vojvođanske ekipe napravile su dobre rezultate i na promotivnom takmičenju u rogejningu, novoj takmičarskoj disciplini u organizaciji Planinarskog saveza Srbije. Zapažene uspehe ostvarili su i pojedinci: planinarke i planinari iz Vojvodine istakli su se u takmičenjima u sportskom penjanju na prirodnoj steni, a Vojvodina je imala predstavnika i u nacionalnom timu u Slovenačko-Hrvatsko-Srpskom takmičenju u penjanju u ledu i draj tulingu.

Osim takmičenja, vojvođanski planinari su samo u toku prošle godine izvršili preko 100 visokogorskih uspona, kako u Evropi tako i na visokim vrhovima Afrike i Azije, a posebno je značajan podatak da ovakav tip planinarskih akcija nije rezervisan samo za velike klubove već ih uspešno realizuju i društva iz manjih sredina.

Ono što svi ovi rezultati govore jeste da vojvođanski klubovi ulaze u godinu velikog jubileja sa uspehom, kao i sa željom da taj uspeh podele sa prijateljima i kolegama iz cele Srbije, i šire.

Akcija je završena druženjem u planinarskom domu "Zanatlija";
Željko Dulić, Milan Mirković i jedan od glavnih inicijatora
akcije Siniša Petrov Sinpe

Naravno, planinarstvo je mnogo više nego samo sport, i s obzirom na ekološku dimenziju planinarskog pokreta (koja se često zaboravlja) Planinarski savez Vojvodine će u saradnji sa Nacionalnim parkom Fruška gora organizovati sadnju simboličnih 100 sadnica hrasta za 100 godina planinarstva u Vojvodini, na Fruškoj gori.

Takođe u saradnji sa Nacionalnim parkom, povodom planinarske akcije "Osnivačima u spomen" Masna ćupa je već opremljena novim mobilijarom - klupama i stolom, koji će sigurno doprineti da se planinari na ovom značajnom mestu zadržavaju malo duže, a možda pomognu i da ovo nekad omiljeno izletište privuče i nove posetioce.

Vreme i mesto sadnje hrastova će naknadno biti utvrđeno i objavljeno, a iako je ovoliko sadnica samo kap u moru u obnovi devastiranih šuma Fruške gore ostaje nada da će i tih sto stabala doživeti sopstvenu stogodišnjicu i dočekati nove generacije planinara koje će proslavljati nove, još veće jubileje.

Da li će i naša imena i dela biti upamćena nakon novih sto godina, na nama je da zaslužimo svojim trudom…