Memorijal Ignjata Pavlasa

Tradicionalne planinarske akcije mogu se rangirati na više načina: od najstarijih ka najmlađim, od najmasovnijih do najmanje posećenih... Ali, neke imaju višestruki značaj koji nadilazi puke numeričke pokazatelje i kao takve često se mogu posmatrati samo u sopstvenom kontekstu, bez poređenja sa drugim manifestacijama.

Takvo posebno mesto u kalendaru tradicionalnih akcija Planinarskog saveza Vojvodine ima Memorijal Ignjata Pavlasa - manje zbog toga što ova akcija otvara planinarsku sezonu u Vojvodini, a više zato što je posvećena sećanju na čoveka koji se smatra utemeljivačem vojvođanskog planinarstva.

Uprkos tome što jedna od ulica u samom centru Novog Sada nosi njegovo ime, malo ko od Novosađana (a o širim okvirima da ne pričamo) bi umeo da kaže ko i šta je bio Ignjat Pavlas. Čak i oni koji znaju, obično će pomenuti samo najosnovnije crtice iz njegove planinarske biografije, ali istina je da bi se Pavlas mogao svrstati među najsvestranije i najznamenitije ličnosti Vojvodine u prvoj polovini XX veka.

Rođen oko 1886. godine (različiti izvori navode različitu godinu rođenja) u Gornjem Miholjcu u Slavoniji, od oca Čeha i majke Srpkinje, Pavlas se izjašnjavao kao Srbin rimokatoličke veroispovesti i u skladu s tim je svoje kršteno ime Ignac promenio u srpsko Ignjat. Pravo je studirao u Zagrebu i Budimpešti, gde je stekao i titulu doktora pravnih nauka.

Čitavog života bio je politički angažovan, posebno tokom I svetskog rata: između ostalog, bio je jedan od govornika koji su pozdravili ulazak srpske oslobodilačke vojske u Novi Sad 9. novembra 1918. godine, kao i predsedavajući Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena koja je 25. novembra iste godine donela odluku o otcepljenju Bačke, Banata i Baranje od Austrougarske i prisajedinjenju Srbiji, a 27. marta 1941. godine bio je i jedan od glavnih organizatora demonstracija protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu u Novom Sadu.

dr Ignjat Pavlas

Jednako aktivan bio je i na sportskom planu, kao starešina Sokolskog pokreta u Bačkoj i predsednik novosadskog veslačkog kluba "Danubius" koji je za vreme njegovog mandata prvi put postao državni prvak.

Međutim, danas je Ignjat Pavlas najpoznatiji po svom delovanju na polju planinarstva. Kao jedan od osnivača i prvi predsednik planinarskog društva "Fruška gora" u Novom Sadu 1924. godine, smatra se začetnikom organizovanog planinarstva u Vojvodini, budući da je to bilo prvo planinarsko društvo osnovano na teritoriji severne srpske pokrajine (pokušaj osnivanja podružnice Srpskog planinskog društva iz Beograda godinu dana ranije neslavno je propao jer Novosađani nisu želeli da budu ogranak beogradskog društva), iz kog su se postepeno razvila planinarska društva širom Vojvodine pa se tako Pavlasova "Fruška gora" uzima i za preteču Planinarskog saveza Vojvodine.

Organizovao je izgradnju prvih planinarskih domova na Fruškoj gori (na Zmajevcu 1926. godine, Osovlju 1927. godine i Iriškom vencu 1934. godine), kao i na Rudniku 1935. godine, a bio je i inicijator obeležavanja preko 300 kilometara planinarskih staza na Fruškoj gori, od kojih su neke u upotrebi i danas...

Ignjat Pavlas stradao je u takozvanoj Raciji, masovnoj likvidaciji srpskog, jevrejskog, romskog i ostalog slovenskog stanovništva u južnoj Bačkoj, koju je tokom januara 1942. godine sprovela mađarska okupaciona vojska. Pavlas i njegova supruga ubijeni su 23. januara u Novom Sadu a njihova tela bačena su pod led Dunava... Prema nekim izvorima, odbio je da istupi iz kolone koja je čekala na pogubljenje i tako bude spasen, pa je čak tražio da budu ubijeni preko reda, a ubistva su navodno nedugo potom obustavljena pa neki tvrde i da bi možda preživeo Raciju da je ostao na mestu na kom je bio...

Manastir Beočin, polazna tačka Pavlasovog memorijala

Sećanje na Ignjata Pavlasa ovekovečeno je 1999. godine, kada je u sklopu obeležavanja sedamdesetpetogodišnjice organizovanog planinarstva u Vojvodini do tada neimenovani drugi najviši vrh Fruške gore (531 m.n.v.) po njemu nazvan Pavlasov čot, na inicijativu jednog od predsednika Planinarskog saveza Vojvodine dr Milana Breberine.

Godinu dana kasnije na Pavlasovom čotu podignut je i spomenik u vidu piramide od kamena. Za izgradnju spomenika najzaslužniji su bili takođe znameniti planinari Oto Jan, po čijem nacrtu je napravljena piramida, i Svetozar Kokić Krle, koji je obezbedio sav materijal od beočinske cementare. Pavlasova piramida do danas je jedino pravo planinarsko obeležje na nekom od vrhova Fruške gore.

Takođe, od 2000. godine održava se i Memorijal Ignjata Pavlasa, tradicionalna planinarska akcija u organizaciji novosadskog planinarskog društva "Poštar", na kojoj planinari pešačenjem i usponom na Pavlasov čot od manastira Beočin održavaju sećanje na osnivača prvog vojvođanskog planinarskog udruženja.

Pavlasov čot (531 m.n.v.)

Memorijal se održava u drugoj polovini januara, u subotu najbližu datumu smrti Ignjata Pavlasa, i predstavlja akciju od velikog značaja za Planinarski savez Vojvodine ali i celokupnu domaću planinarsku javnost, i svake godine okuplja planinare iz čitave Srbije.

A s obzirom na to da se u 2024. godini obeležava čitav vek od kad su Pavlas i ostali osnovali planinarsko društvo "Fruška gora", odnosno vek organizovanog planinarstva u Vojvodini, značaj memorijala još je veći.

Sa autorima staze Pavlasov krug:
Siniša Petrov Sinpe (levo) i dr Milan Breberina (desno)

Povodom stogodišnjice planinarstva u Vojvodini planirano je više prigodnih manifestacija i planinarskih akcija.

Jedan od projekata koji će obeležiti ovaj jubilej je i otvaranje memorijalne staze Pavlasov krug, koja će povezati lokalitete između manastira Beočin i Pavlasovog čota uglavnom do sada nemarkiranim stazama, ponovo na inicijativu dr Milana Breberine dok je autor trase Siniša Petrov Sinpe (iza koga već stoje slični poduhvati u vidu staze Rubenov krug i memorijalne Krletove staze).

Ovogodišnji Pavlasov memorijal iskorišćen je i za svečano postavljanje prvih markacija buduće staze posvećene Ignjatu Pavlasu, kojom će se u budućnosti kretati trasa memorijala (ali i mnogi drugi planinari tokom cele godine) a otvaranje staze predviđeno je za proleće ili leto.

U godini velikog jubileja Planinarskog saveza Vojvodine, najmanje što mi kao naslednici dela Ignjata Pavlasa možemo da učinimo je da pešačenjem održavamo sećanje na ovog velikana, ali i druge rodonačelnike organizovanog planinarstva u Vojvodini bez čijeg pregalaštva danas verovatno ne bismo bili tu gde smo sada.

Više od toga, što možemo (i moramo) da učinimo, jeste da se potrudimo da dostojno pratimo njihove stope i da naša dela budu na ponos prvih vojvođanskih planinara, i u zaveštanje generacijama koje dolaze za nama.