Podsećanje na zaboravljenog velikana: Stazama Koviljskog rita u čast Dušana Spirte Mitrovića

Koliko god planinarstvo bilo popularno i rasprostranjeno kao ljudska aktivnost, zanimljivo je da imena istaknutih planinara nisu deo najopštijeg znanja kao što je to slučaj sa imenima ličnosti iz nekih drugih sportova. Ali, dok istorija još i pamti znamenite istraživače, "osvajače vrhova" i rekordere, imena onih koji iz pozadine rade na ostvarivanju uslova za bavljenje sportskim aktivnostima često ostaju zapostavljena.

Jedno od takvih imena je i Dušan Spirta Mitrović, planinarski delatnik aktivan između dva svetska rata, čiji rad je značajno doprineo razvoju srpskog planinarstva, a za koga ogromna većina planinara u Srbiji verovatno nikad nije ni čula.

U aprilu 2025. godine navršeno je 150 godina od rođenja ovog zaboravljenog velikana, i tim povodom je na inicijativu Planinarskog saveza Vojvodine održana memorijalna pešačka akcija stazama Koviljskog rita, u okolini njegovog rodnog mesta.

Dušan Mitrović rođen je u Kovilju, prvog aprila 1875. godine, a o tome koliko se o njegovom ranom životu zna dovoljno svedoči činjenica da danas nije sigurno da li je njegovo prezime na rođenju bilo Spirta ili Špirta, jer se u različitim izvorima naziva drugačije.

Početkom XX veka završio je stomatologiju u Gracu i do I svetskog rata je radio u Novom Sadu, gde je po ugledu na izlete na koje je često išao u Austriji počeo da organizuje prve planinarske izlete na Frušku goru i okuplja oko sebe istomišljenike od kojih će neki posle rata kasnije predstavljati okosnicu planinarskog pokreta u Vojvodini.

U rat odlazi kao dobrovoljac i bori se na Solunskom frontu, a posle rata još kratko boravi u Novom Sadu i već 1919. godine se seli u Beograd, gde će ostaviti najznačajnije rezultate u planinarskom radu. U tom periodu menja i prezime u Mitrović, prijemčivije međuratnoj političkoj klimi u glavnom gradu novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Od 1922. godine bio je sekretar obnovljenog Srpskog planinskog društva, a već sledeće godine inicira osnivanje podružnice društva u Novom Sadu. Međutim, ovaj pokušaj propada jer Novosađani nisu želeli da budu beogradska filijala niti da se u imenu planinarskog društva poziva na nacionalnu pripadnost, pa se 1924. godine kao direktan odgovor na to osniva planinsko društvo "Fruška gora" kao prvo samostalno planinarsko društvo u Vojvodini, čime zvanično počinje istorija organizovanog planinarstva u Vojvodini. Mitrović se posle toga više posvećuje planinarskom radu južno od Save i Dunava, ali kao planinarski autoritet nastupa i kao svojevrstan medijator u nesuglasicama ključnih ljudi vojvođanskog planinarskog pokreta Ignjata Pavlasa i Vase Stajića.

Manastir Kovilj

Zalagao se za izgradnju planinarskih domova na planinama Srbije, a prvi takav objekat izgrađen 1926. godine na Avali nazvan je po njemu "Mitrovićev dom"; iako taj objekat već dugo funkcioniše samo kao klasičan restoran, do danas je zadržao to ime. 

Na njegov predlog Srpsko planinsko društvo je 1923. godine uvelo zvaničnu funkciju vođe izleta, kao preteču današnjih planinskih vodiča.

Pored toga što je figurativno dao život planinarstvu, Mitrović je i bukvalno ostavio život na planini: u septembru 1930. godine srce ga je izdalo u povratku sa planinarske akcije na Bukulji, za koju je bio posebno vezan kao planinar, i preminuo je na železničkoj stanici u Aranđelovcu. U njegovu čast, na toj planini je tokom tridesetih uređena memorijalna planinarska staza, a 2010. podignut mu je i spomenik blizu najvišeg vrha planine.

Priznanje Planinarskog saveza Vojvodine za ostvarene visokogorske uspone nosi ime po njemu.

Povodom 150 godina od rođenja Dušana Spirte Mitrovića, na inicijativu Planinarskog saveza Vojvodine a u realizaciji planinarskog društva "Poštar" iz Novog Sada, u subotu 12. aprila 2025. godine održana je memorijalna akcija u okolini Kovilja.

Koviljski rit, plavno područje u dužini od oko 25 kilometara sa leve strane Dunava, zaštićen je kao specijalni rezervat prirode zajedno sa ritom sa suprotnoj, petrovaradinskoj obali, pod zajedničkim imenom Koviljsko-Petrovaradinski rit.

Kao područje od izuzetnog značaja stavljen je pod zaštitu države 1998. godine, a od 2012. godine nalazi se i na Ramsarskoj listi vodenih staništa od međunarodnog značaja. Na teritoriji Koviljsko-petrovaradinskog rita mogu se videti 172 vrste ptica (od kojih neke poput crne rode i orla belorepana predstavljaju prirodne retkosti), 46 vrsta riba i na stotine biljnih vrsta među kojima dominira drveće vlažnih šuma: vrba, topola, jasen...

Kroz sam Koviljski rit postoji nekoliko pešačkih staza, ali su one s proleća usled visokog vodostaja Dunava delimično ili u potpunosti neprohodne. Najbolje vreme za pešačenje ovim stazama je zato krajem maja i početkom juna, nakon visokih vodostaja a pre početka sezone komaraca.

Međutim, datum memorijala određen je tako da se on održi što bliže datumu rođenja Dušana Spirte Mitrovića, ali i da se uklopi između drugih tradicionalnih manifestacija iz kalendara Planinarskog saveza Vojvodine i Planinarskog saveza Srbije. Slučaj je hteo da se istog dana održi i kolo Treking i trejl lige Srbije - i to upravo na Bukulji, tako da aranđelovački planinari ipak nisu uspeli da se iskombinuju da odaju počast velikanu koji ih je mnogo zadužio na zajedničkoj akciji.

Pod vodičkom palicom Zvonka Molnara pređeno je ukupno oko 20 kilometara kroz neke od najkarakterističnijih pejzaža srednjeg Podunavlja, po čemu bi se akcija mogla oceniti kao uspešna.

Ipak, verovatno najjači utisak memorijala je da podsećanje na zaboravljene velikane očigledno nije dovoljan povod za okupljanje većeg broja planinara - četrdesetak učesnika akcije bilo je mahom iz vojvođanskih društava, sa upadljivo malo mlađe populacije.

Nije nikakvo iznenađenje da mlade planinare ne interesuju mnogo akcije ovakvog tipa, na terenima koji ne predstavljaju vrhunske atrakcije niti posebno dostignuće bilo kakve vrste, a pogotovo ne memorijalne šetnje u čast ličnosti čija imena danas ne znače ništa najširoj populaciji.

Nažalost, to je prosto savremena realnost koju moramo da prihvatimo takvu kakva jeste, ali to ne znači i da treba da dopustimo da neki velikani ostanu zaboravljeni...

Dušan Spirta Mitrović je tokom svog relativno kratkog života učinio toliko toga na polju planinarstva da bi ga trebalo s punim pravom smatrati za jednog od ključnih ljudi planinarskog pokreta u Srbiji uopšte. To što 150 godina nakon njegovog rođenja, i oko 100 godina nakon njegovog delovanja, mnogi planinari nisu ni čuli za njegovo ime a kamoli da znaju za šta je zaslužan, govori manje o njemu samom a više o nama koji vek kasnije nastavljamo ono što su započeli pregaoci poput njega...

Povodom obeležavanja stogodišnjice organizovanog planinarstva u Vojvodini objavljena je i knjiga "Znameniti planinari Vojvodine" u kojoj je svoje mesto našla i Mitrovićeva biografija.

U 2026. godini biće obeleženo 125 godina organizovanog planinarstva u Srbiji. Bolji povod za podsećanje na sve zaboravljene i zapostavljene velikane srpskog planinarstva ne postoji. Ali, svaki okrugli jubilej obeležava se samo jednom, a da bi se istorija sačuvala potrebno je održavati sećanje svakom prilikom.

Jer ako dozvolimo da se prošlost zaboravi, kakvoj se onda budućnosti možemo nadati? I u planinarstvu, i uopšte...