Grad romantizma, filozofa i studenata: Šta sve možeš u Hajdelbergu za jedan dan

U doba sveopšteg nedostatka slobodnog vremena, kratki obilasci gradskih sredina (takozvani city break) postaju sve popularniji način putovanja, a veliki gradovi koji se mogu površno upoznati za kratko vreme beleže sve veći broj posetilaca koji se ne zadržavaju duže od nekoliko dana.

U okruženju velikih gradova punih turističkih atrakcija često se nalaze i neki manji, možda ne dovoljno primamljivi da bi sami po sebi bili cilj namernika izdaleka, ali koji i pored relativno manjeg obima sadržaja itekako zavređuju pažnju.

U Nemačkoj, jedan od takvih manjih - ali ne i manje zanimljivih - gradova je i Hajdelberg, univerzitetski centar u pokrajini Baden-Virtemberg, grad hiljadugodišnje istorije čiji su najznačajniji spomenici sažeti oko starog jezgra površine koja jedva dostiže jedan kvadratni kilometar.

Mada će se putnici iz naših krajeva radije odlučiti za neke bliže ili raznovrsnije urbane sredine, Hajdelberg je praktično idealna city break destinacija: grad koji nema toliko mnogo znamenitosti da se ne bi mogao makar protrčati za jedan dan, a opet sa više nego dovoljno interesantnih prizora koje vredi videti uživo...

Kao dom najstarijeg univerziteta u Nemačkoj, Hajdelberg je pre svega poznat kao grad studenata, ali nezvanični nadimak grada glasi "Grad romantizma" ("Stadt der Romantik"). Hajdelberg je ovakvo zvanje stekao na prelazu iz XVIII u XIX vek, kao centar nauke, filozofije i jedna od ključnih tačaka nemačkog romantičarskog pokreta u poeziji i slikarstvu. 

Romantičarska atmosfera, kao i slikovite panorame grada ušuškanog između dva brda u dolini reke Nekar, sa ruševinama zamka iznad starog gradskog jezgra u dolini, učinili su da Hajdelberg u XIX veku postane jedna od najvećih turističkih atrakcija Nemačke, mada već neki opisi iz XV veka pominju veliki broj stranaca koji posećuju grad. Posebno ga je popularizovao Mark Tven, svojom putopisnom knjigom "A Tramp Abroad" (koja je kod nas prevedena kao "Naivčine u inostranstvu") iz 1880. godine.

Iako danas više nije među najposećenijim, Hajdelberg još uvek važi za jedan od najšarmantnijih manjih gradova Nemačke, i njegov stari grad (Altstadt) često se može naći među city break preporukama na raznim turističkim portalima.

Dolina reke Nekar bila je naseljena već u doba pleistocena, sa arheološkim ostacima koji su datirani 500 do 700 hiljada godina u prošlost. Najpoznatiji nalaz je svakako takozvani hajdelberški čovek, zajednički predak neandertalca i kromanjonca, čije kosti su otkrivene u blizini grada 1907. godine.

Naselja na prostoru današnjeg Hajdelberga prvi put se pominju u istorijskim dokumentima iz VIII veka, u kojima se neka sela na teritoriji koja se danas nalazi u okvirima grada datiraju još u V vek.

Kontinualan razvoj ovog područja počinje krajem IX veka, osnivanjem samostana posvećenog Svetom Mihajlu na brdu Hajligenberg (Heiligenberg - "sveto brdo"), na ostacima bedema nekadašnjeg keltskog utvrđenja. Prvi pomen Hajdelberga pod tim imenom datira iz 1196. godine, a već 1214. pominje se i Hajdelberški zamak.

Međutim, usled mnogobrojnih razaranja tokom vekova, što prirodnih što ratnih, većina zgrada u današnjem starom gradskom jezgru izgrađena je nakon XVIII veka, dok su od starijih građevina obnavljane samo one najmonumentalnije.

Obilazak Hajdelberga obično počinje od danas pešačkog mosta Karla Teodora (Karl-Theodor-Brücke), poznatijeg kao Stari most (Alte Brücke), koji je u srednjem veku predstavljao glavni ulaz u grad.

Prvi most preko reke Nekar na području Hajdelberga izgradili su Rimljani još u I veku naše ere. Prelaz na mestu današnjeg Starog mosta postoji od XIII veka, a sam most je tokom vekova rušen i obnavljan čak osam puta, sve na istim temeljima. 

U sadašnjem obliku most je izgrađen 1788. godine, nakon što su prethodni uništili Francuzi u Devetogodišnjem ratu (1688 - 1697. godine). Današnji Stari most ipak nije potpuno autentična građevina, budući da su u martu 1945. godine nacisti srušili veći deo mosta prilikom povlačenja pred američkom vojskom. Most je obnovljen ubrzo posle rata, a poslednji put je opsežnije rekonstruisan početkom sedamdesetih, kada je krajnjim lukovima koji se nalaze na obali povećana visina kako bi se omogućio prolaz većim kamionima i autobusima.

Stari most krase tri kamene skulpture.

Najstarija se nalazi na severnoj obali, sa suprotne strane reke u odnosu na stari grad, i predstavlja češkog sveca Jovana Nepomuka, zaštitnika reka i mostova. Podignuta je 1738. godine, u periodu nakon Devetogodišnjeg rata, u vreme dok Hajdelberg nije imao trajni most već samo skele i pontone na tom mestu. Tokom izgradnje današnjeg mosta u narodu se ustalilo ime "Nepomukov most" koje se i danas može ponegde videti.

Na stubu mosta na južnoj obali, na ulazu u stari grad, nalazi se statua Karla Teodora (1724-1799), izbornog kneza Bavarske i Palatinata u čijem sastavu se nalazio i Hajdelberg, koji se smatra najzaslužnijim za izgradnju mosta. Statua je podignuta tokom izgradnje mosta, za života kneza, koji je sam zahtevao da se sa druge strane mosta podigne još jedna skulptura kao par njegovoj, a budući da je sebe smatrao velikim pokroviteljem nauke i prosvete (sa čime se njegovi savremeni kritičari nisu baš slagali) odabrao je da njom bude predstavljen lik Minerve, rimske boginje mudrosti i umetnosti.

U srednjem veku je na severnoj strani mosta postojao i toranj sa gradskom kapijom, koji je ostao upamćen najviše po kamenoj figuri majmuna (Brückenaffe), kojom su se žitelji Hajdelberga na specifičan način rugali potencijalnim osvajačima grada, ali posebno biskupiji u Majncu u čijem pravcu je bila okrenuta majmunova gola zadnjica.

Toranj je srušen tokom Devetogodišnjeg rata i nikad nije obnavljan, ali je 1979. godine sa suprotne strane mosta simbolično postavljena nova skulptura majmuna, od bronze, sa nešto izmenjenim značenjem. Današnji hajdelberški majmun jednom rukom pokazuje znak rogova protiv uroka, a u drugoj drži ogledalo kao simbol potrebe svakog pojedinca da upozna samog sebe, dok se pored njega nalaze dve male figure miševa koje predstavljaju plodnost i izobilje.

Lokalno praznoverje kaže da će se onaj ko dodirne majmunove prste vratiti u Hajdelberg, ko dodirne ogledalo obezbediće sebi materijalno bogatstvo, a ko dodirne miševe imaće mnogobrojno potomstvo... Nije najjasnije šta namerniku donosi dodirivanje majmunovih mošnica, ali je i taj deo njegove anatomije očigledno vrlo popularan u tom smislu...

Ulaz u stari grad sa mosta označava Gradska kapija (Stadttor), monumentalna struktura sa dva tornja kružne osnove visoka oko 28 metara, koji predstavljaju jedan od poslednjih ostataka gradskih zidina iz XV veka.

Donja zona kapije je rekonstruisana početkom XVIII veka u baroknom maniru, ali nikad nije dovršena, pa su tako skulpturalni i reljefni ukrasi na reprezentativnom pročelju prema mostu ostali samo u grubim formama.

U jednoj od kula nalazi se spiralno stepenište dok su u drugoj nekadašnje tamnice, ali uprkos turističkim potencijalima ulaz u unutrašnjost kapije danas nije moguć...

Ostataka zidina donjeg grada danas ima vrlo malo, a među njima je i takozvana Kapija za pojenje (Tränktor), kroz koju je u srednjem veku iz grada izvođena stoka kako bi se napojila na reci Nekar, a koja je danas inkorporirana u jednu (za pojmove starog Hajdelberga) noviju građevinu.

Kao i u mnogim drugim gradovima srednje Evrope, centralni deo starog jezgra pretvoren je u (uglavnom) pešačku zonu, sa širokim trgovima i uskim ulicama popločanim kamenom kockom.

Žila kucavica starog grada je Glavna ulica (Hauptstraße), koja se od okolnih ulica ne razlikuje toliko po fizionomiji koliko samo po brojnosti lokala, među kojima je najviše restorana i prodavnica lokalnih proizvoda i specijaliteta.

Duž glavne ulice pozicionirane su i neke od najvažnijih građevina u gradu, od kojih treba posebno istaći evangelističku crkvu Svetog Duha i glavnu zgradu znamenitog hajdelberškog univerziteta, ali i neke manje čuvene zgrade zanimljive istorije, kao što je takozvana "Kuća viteza Svetog Đorđa" (Haus zum Ritter St. Georg), najstariji sačuvani objekat rezidencijalne arhitekture u gradu. "Kuća viteza", u kojoj se danas nalazi istoimeni hotel, jedna je od retkih građevina u gradu koje su preživele Rat za špansko nasleđe (1701-1714), veliki evropski sukob oko prava na nasledstvo španske krune i teritorije španske imperije nakon smrti Karlosa II, poslednjeg španskog kralja iz dinastije Habzburga.

Glavna ulica

"Kuća viteza Svetog Đorđa"

Crkva Svetog Duha (Heiliggeistkirche) nalazi se na nekadašnjoj gradskoj pijaci (Marktplatz) i predstavlja najveću crkvu u Hajdelbergu, mada nije i najstarija.

Crkva je građena od 1398. do 1515. godine u gotskom stilu, ali mnogo neuobičajenih arhitektonskih odlika zbog čega je mnogi pogrešno svrstavaju u red romanike. Među specifičnosti crkve u odnosu na tipične gotske spomenike ubrajaju se svedene fasade bez skulpturalnh ukrasa, trobrodna osnova sa središnjim brodom užim od bočnih, jedan centralno postavljen zvonik sa osmougaonim završetkom i limenim krovom koji više podseća na barokne forme...

Unutrašnjost crkve je prvobitno bila bogato ukrašena, ali je skoro sva dekorativna plastika uništena za vreme Reformacije u XVI veku. Orgulje koje su ikonoborci prvobitno uklonili vraćene su početkom XVIII veka, a crkva tada postaje centar muzičke kulture: u početku se na orguljama izvodila samo duhovna muzika ali ubrzo se u program ubrzo uključuju i dela savremenih kompozitora. Između ostalih, u crkvi su nastupali Mocart, Feliks Mendelson, Berlinska filharmonija, a od druge polovine XX veka održavaju se čak i džez, pop i rok koncerti, kao i koncerti muzike sa drugih kontinenata.

Zanimljivo je da je crkva od 1706. do 1936. godine bila podeljena zidom, tako da su se jednom polovinom crkve služili katolici a drugom protestanti. Od 1936. godine evangelisti preuzimaju celu crkvu, a pregradni zid je ubrzo posle toga uklonjen.

Sa oko tri miliona posetilaca godišnje, crkva Svetog Duha u Hajdelbergu svrstava se među najposećenije crkve u Nemačkoj.

Hajdelberg je u širim okvirima ipak najpoznatiji po univerzitetu, koji važi za jedan od najuglednijih u Evropi.

Hajdelberški univerzitet, zvaničnim imenom Univerzitet Rupreht-Karl Hajdelberg (Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg) osnovan je 1386. godine, kao prva ustanova ovog tipa u Nemačkoj. U sklopu univerziteta radi više prestižnih evropskih istraživačkih instituta, a među bivšim i sadašnjim studentima i profesorima ima čak 56 dobitnika Nobelove nagrade i 18 dobitnika Lajbnicove nagrade, najznačajnije nemačke nagrade za doprinose u oblasti nauke.

Neki od studenata hajdelberškog univerziteta bili su nemački kompozitor Robert Šuman, švajcarski fizičar Danijel Bernuli, papa Pije II, engleski pisac Vilijam Somerset Mom, matematičar i šahista Emanuel Lasker, pionir nemačke kinematografije Frifrih Vilhelm Murnau, grčki kralj Konstantin I, izumitelj bicikla Karl fon Drajs...

U Hajdelbergu su doktorske disertacije odbranili psihoanalitičar Erih From, teoretičarka politike Hana Arent, nemački državnik Helmut Kol, ali i nacistički lider Jozef Gebels, kao i premijer Srbije iz druge polovine XIX veka Jovan Ristić.

Na hajdelberškom univerzitetu predavao je i Hegel, a neke od istaknutih ličnosti koje su bile i studenti i profesori univerziteta bili su sociolog Maks Veber, psihijatar Karl Jaspers, hemičar Karl Boš i savremeni nemački pisac Bernard Šlink. Ruski hemičar i tvorac Periodnog sistema elemenata Dmitrij Mendeljejev bavio se na univerzitetu istraživačkim radom.

O tome koliko je univerzitet utkan u identitet Hajdelberga dovoljno govori činjenica da od oko 163.000 stanovnika grada skoro četvrtinu čine studenti.

Ipak, univerzitet je tokom istorije imao i delimičnu pravnu autonomiju u odnosu na gradsku upravu, i u skladu s tim je i sam sprovodio kaznene mere za studente koji bi prekršili neko od strogih pravila ponašanja. U te svrhe formiran je studentski zatvor (Studentenkarzer), koji je funkcionisao od 1778. do 1914. godine. Vremenom je boravak u studentskom zatvoru postao među studentima stvar prestiža pa su se pojedinci namerno trudili da tamo završe, tako da se među zapisima na zidovima i nameštaju zatvora mogu videti i poneki upisani rukom budućih svetskih velikana.

Danas je studentski zatvor u Hajdelbergu samo nesvakidašnja turistička atrakcija, ali u nekim drugim zatvorima još uvek ima studenata...

Međutim, i pored otvorenog duha koji se vezuje za velike centre nauke i obrazovanja, Hajdelberg je bio i snažno uporište nacizma, a hajdelberški univerzitet bio je jedan od prvih koji su otvoreno podržali Hitlerovu politiku i proterali sve studente, profesore i istraživače jevrejskog porekla, već 1933. godine.

Grad je pretrpeo značajnu štetu u Kristalnoj noći (9-10. novembra 1938. godine), kada je između ostalog i sinagoga izgrađena 1878. godine spaljena i srušena do temelja.

Nacistička zaostavština je i amfiteatar na brdu Hajligenberg (Thingstätte), izgrađen 1935. godine u sklopu pokreta Thingspiel, kojim je nacistička ideologija promovisana velikim scenskim priredbama sa mitološkim prizvukom.

Amfiteatar je posle rata uglavnom izgubio funkciju. Povremeno su organizovani koncerti za američku vojsku (koja je u blizini Hajdelberga držala jedan od svojih najvećih garnizona u Evropi od 1945. do 2010. godine), a od sredine osamdesetih su u amfiteatru održavane nezvanične proslave Valpurgijske noći (između 30. aprila i 1. maja), sve do 2017. godine kada su zbog šumskog požara izazvanog valpurgijskim bakljama ovakva okupljanja zabranjena.

Obeležje na mestu nekadašnje sinagoge

Amfiteatar na brdu Hajligenberg

Do amfiteatra, i vrha brda Hajligenberg, od obala reke Nekar vodi uređena pešačka staza nazvana Staza filozofa (Philosophenweg).

Staza je duga je oko dva kilometra, a postala je popularna u doba romantizma, kada su grad počeli da posećuju razni umetnici i mislioci koji su često prolazili između nekadašnjih voćnjaka i vinograda na padinama brda Hajligenberg, u potrazi za inspiracijom. Ime joj je dalo lokalno stanovništvo, u čijem svakodnevnom govoru je reč "filozof" označavala naučenjaka bilo koje vrste, uključujući i studente.

Pešačenje takođe predstavlja deo identiteta Hajdenberga, a između ostalog kroz grad prolazi i trasa Evropskog pešačkog puta E1, koji povezuje Skandinavsko i Apeninsko poluostrvo.

Sa južne strane reke, grad u dolini zatvara brdo Kenigštul (Königstuhl - "kraljeva stolica"), na čijim padinama se nalazi najupečatljivija građevina Hajdelberga, koja gradu daje prepoznatljivu siluetu i romantičarski duh - Hajdelberški zamak.

Hajdelberški zamak (Heidelberger Schloss) mnogi nazivaju najimpozantnijom ruševinom Evrope.

Građen i proširivan od XIII veka, zamak se na svom vrhuncu sastojao od desetak bastiona i tornjeva različitih stilova, od gotike do baroka, kao i više redova bedema i zidina. Uz dvorac je početkom XVII veka izgrađena i velika dvorska bašta, nazvana Hortus Palatinus, kao pravo remek delo barokne hortikulture.

Nažalost, dvorac je krajem XVII veka pretrpeo ogromnu štetu, prvo tokom Devetogodišnjeg rata a potom i u više opsada od strane Francuza, koji su nakon konačne predaje Hajdelberga 1693. godine minirali i srušili veliki deo zamka i zidina.

Uprkos obnovi započetoj već početkom XVIII veka, zamak je konačno napušten nakon katastrofalnog požara izazvanog udarom groma, 1764. godine. Već u toku XVIII veka, delovi zamka su razgrađeni da bi se materijal iskoristio za obnovu nekih drugih utvrđenja u okolini.

Zamak je ostao u ruiniranom stanju tokom celog XIX veka. Mark Tven ga je opisao kao napuštenog i razrušenog, ali i dalje veličanstvenog i prelepog, a slični opisi posetilaca značajno su uticali na stvaranje slike o Hajdelbergu kao gradu romantičarskog duha i atmosfere.

Sveobuhvatna obnova započeta 1900. godine više puta je prekidana zbog ratova, a planovi za rekonstrukciju nisu ni do danas realizovani u potpunosti.

I pored toga, Hajdelberški zamak danas predstavlja veliku turističku atrakciju, sa više različitih tematskih postavki unutar obnovljenih bastiona.

U zamku se nalazi i verovatno najveća zanimljivost Hajdelberga - takozvano Hajdelberško bure (Großes Fass), vinsko bure koje važi za najveće na svetu!

Hajdelberško bure izrađeno 1751. godine kao jedno od četiri bureta slične veličine, ali je jedino preživelo sva uništenja tokom vekova.

Za izradu bureta upotrebljeno je 130 stabala hrasta, a kapacitet mu je oko 219.000 litara.

Međutim, bure po svemu sudeći nikad nije stvarno korišćeno za skladištenje vina već je od početka zamišljeno kao svojevrstan kuriozitet, o čemu svedoči i to što je vrh bureta napravljen kao podijum za ples.

Mark Tven je pisao i o Hajdelberškom buretu, ali nije bio naročito oduševljen njime.

Za Hajdelberško bure vezuje se i priča o patuljku italijanskog porekla po nadimku Perkeo (pravim imenom Đovani Klementi) koji je u prvoj polovini XVIII veka u Hajdelbergu bio dvorska luda ali i čuvar bureta. Perkeo je važio za veliku ispičuturu, pa je tako i dobio nadimak, jer je navodno na ponuđenu čašu vina uvek odgovarao sa "perché no?" - "zašto da ne?"

U delu zamka gde se nalazi Hajdelberško bure radi i mala vinarija u kojoj se mogu probati lokalna vina, pa zašto da ne?

U rekonstruisanim delovima zamka ima više prostora u kojima se organizuju razne izložbe i manifestacije.

Osim vinskog podruma, u stalnoj funkciji je i Muzej nemačkog apotekarstva (Deutsches Apotheken-Museum), vrlo zanimljiva postavka posvećena istorijatu farmacije u Nemačkoj od XIII veka do danas.

Za razliku od nekih drugih sličnih objekata širom Evrope, ulaznica u Hajdelberški zamak pokriva sve njegove delove, a korisno je znati da se ulaznica može kupiti u sklopu karte za uspinjaču iz starog grada do zamka, čime se može uštedeti otprilike polovina ukupne cene zasebne ulaznice i karte za uspinjaču...

Uspinjača iz 1890. godine sama po sebi je atrakcija, a od zamka produžava dalje uzbrdo do izletišta na vrhu brda Kenigštul. Ali, do zamka je svakako lepše popeti se pešice, kroz stare zidine i lagume...

Iako na papiru deluje kao da je Hajdelberg prepun zanimljivosti, istina je da se sve najznačajnije tačke u gradu mogu obići za jedan dan, tako da nam ostane vremena i za ručak.

Naravno, svakoj posebnoj znamenitosti grada može se posvetiti i više pažnje, tako da Hajdelberg verovatno ne bi mogao da dosadi ni za nekoliko dana, ali za osnovno upoznavanje sa "gradom romantizma" nije potrebno odvojiti previše vremena. Zato je Hajdelberg odlična city break destinacija - interesantan, atraktivan grad bogate istorije i šireg značaja, pun slikovitih prizora, prilagođen pešačkim turama...

Jedina mana za naše turiste je to što je za srazmerno mali obim sadržaja suviše udaljen od naših krajeva da bi sam po sebi bio odredište. Ali, kad se nađemo u nekom od većih gradova u okolini, priliku za izlet u Hajdelberg ne bi trebalo da propustimo.

Uostalom, na svaki poziv za upoznavanje neke nove sredine trebalo bi da odgovorimo sa - "zašto da ne".