Najveća nepoznata bitka II svetskog rata: Batina, 80 godina kasnije

Uloga Jugoslavije u II svetskom ratu možda nije bila zaista velika u globalnim okvirima, ali se njen objektivni značaj za konačnu pobedu saveznika na evropskom tlu ne može osporiti.

Ipak, u savremenoj političkoj klimi bivših jugoslovenskih republika istorija narodnooslobodilačke borbe odavno je tabu tema, i za taj deo istorije koji je do pre nekoliko decenija bio neizostavan deo školskog kurikuluma danas više nema mesta u udžbenicima, uglavnom usled preovlađujućeg komunističkog opredeljenja Titovih partizana koje se ne uklapa u današnje nacionalističke narative.

Ali, i u vreme kada se o najčuvenijim događajima NOR-a učilo čak i u nižim razredima osnovne škole, neke bitke su takođe ostajale u senci drugih. Tako je iza svake bitke praktično mitoloških razmera koju je morao da zna svaki pionir (Kadinjača, Neretva, Sutjeska, Drvar, oslobođenje Beograda, Sremski front) još nebrojeno mnogo dešavanja ostalo u zapećku istorije.

Podatak da je među tim nepoznatim i zaboravljenim bitkama II svetskog rata na teritoriji Jugoslavije ostala i jedna od najvećih bitaka ikad vođenih na ovim prostorima - Batinska bitka...

Podunavsko selo Batina (mađarski Kiskőszeg) u Baranji, u današnjoj Hrvatskoj, samo po sebi nije posebno značajno. Naprotiv, jedino po čemu se predratni srez Batina isticao u Kraljevini Jugoslaviji bio je - negativan prirodni priraštaj, kao jedini srez u Kraljevini sa većim brojem stanovnika starijih od 50 godina od dece do 15 godina starosti...

Međutim, u oktobru 1944. Batina dolazi u fokus kao središte operacije Crvene armije i jugoslovenskih partizana sa ciljem utvrđivanja prelaza i mostobrana preko Dunava iz Bačke u Baranju, što će u novembru prerasti u bitku sa više desetina hiljada vojnika sa obe strane, koja će presudno uticati na dalji tok rata u Evropi.

Batina

Za prelaz Crvene armije preko Dunava Batina nije izabrana nasumično - sovjetski generali procenili su da je to najpogodnije mesto za prelazak velikog broja vojnika i ratne mehanizacije iz tek oslobođene Srbije prema zapadu, što su očekivali i Nemci, utvrđeni na uzvišenom lesnom platou iznad desne obale Dunava.

Iako su borbe na Dunavu trajale od oktobra, prava bitka započela je 11. novembra 1944. godine, prelaskom prvih sovjetskih i partizanskih bataljona na stranu Batine, i trajala je do 19. novembra kada je nemačka vojska (potpomognuta mađarskim jedinicama i pripadnicima Ljotićevog Srpskog dobrovoljačkog korpusa) konačno potisnuta.

Sa savezničke strane u bici je učestvovalo oko 60.000 vojnika, nasuprot oko 30.000 na strani okupatora. Na obe strane poginulo je po oko 2000 boraca, od čega je 1297 sahranjeno na samom poprištu bitke.

Do 20. novembra Crvena armija je prešla Dunav, čim im je put prema još uvek neoslobođenim mestima u Hrvatskoj i Sloveniji bio širom otvoren. Ali, što je značajnije, otvoren im je bio i put prema Budimpešti i Beču, čime se Batinska bitka pokazala vrlo značajnom za ubrzanje savezničkih ratnih dejstava u srednjoj Evropi.

Spomenik kod Batine

Spomenik kod Batine posvećen Crvenoj armiji podignut je već 1947. godine, na koti 169 na kojoj su vođene najžešće borbe zbog čega je ostala upamćena i kao "krvava kota".

Monumentalni spomenik vajara Antuna Augustinčića koncipiran je slično nešto mlađem i u Srbiji poznatijem spomeniku "Sloboda" na Iriškom vencu - masivni postament (koji ujedno čini i kosturnicu) obložen je sa dve strane bakarnim reljefnim frizom sa prizorima iz bitke, iz postamenta se izdiže dvadeset metara visok obelisk koji u osnovi ima stilizovanu petokraku zvezdu, na čijem vrhu stoji ženska figura sa bakljom u obliku petokrake (u narodu prozvana "Julka") koja simboliše pobedu, dok se u pročelju obeliska nalazi grupa figura u pozivu na juriš. Na obelisku se nalazi i pet manjih kamenih skulptura crvenoarmejaca.

Ali, za razliku od fruškogorske "Slobode", deluje kao da se batinskoj "Julki" posvećuje mnogo više pažnje: spomenik je očuvan i čist a okolina uredna i održavana...

Sa platoa kod spomenika pruža se izuzetan pogled na obe obale Dunava, pa nije teško razumeti zašto je upravo ova tačka predstavljala centar najintenzivnijih borbi oko Batine.

Spomen dom Batinske bitke

Mnogo godina posle rata, podignut je spomen kompleks Batinske bitke, specifičan po tome što je raspadom Jugoslavije ostao podeljen u dve države: Spomen dom Batinske bitke podignut je neposredno uz spomenik 1979. godine, a Muzej Batinske bitke izgrađen je 1981. godine na suprotnoj obali, na mestu odakle je Crvena armija prelazila Dunav iz atara somborskog sela Bezdan.

Oba prostora bila su oštećena u ratovima devedesetih godina, oba su kasnije obnovljena, i oba danas imaju sličnu sudbinu.

Spomen dom u Batini funkcionisao je do pre nekoliko godina samo zahvaljujući kafani koja je očigledno jedina privlačila posetioce, toliko da čak i hrvatski graničari imaju potrebu da naglase da danas kod spomenika nema šta da se vidi - jer kafana više ne radi...

Muzej sa srpske strane ponovo je otvoren 2017. godine, pa onda ponovo zatvoren za vreme korone, a danas ponovo radi ali sa takvim pro forme prepodnevnim radnim vremenom da je za posetioce koji dolaze iz iole udaljenijih krajeva isto kao i da ne radi...

Međutim, ono što daje neku nadu da Batinska bitka, i pored toga što je nepoznata najširim masama, nije i potpuno zaboravljena je da je okolina oba dela kompleksa lepo sređena, sa novim cvećem, podšišanom travom i sveže položenim vencima... Ipak, koliko je to samo slika aktuelne osamdesetogodišnjice bitke a koliko redovno stanje, možda je realnije proceniti nekom drugom prilikom...

Muzej Batinske bitke

Osamdeset godina kasnije, jedna od najvećih bitaka na prostorima Jugoslavije u II svetskom ratu - po nekim autorima i bukvalno najveća, a svakako i jedna od najznačajnijih - nezasluženo stoji na margini istorije. Što je najstrašnije, čak ne ni zaboravljena - jer da bi nešto bilo zaboravljeno moralo bi prvo biti upamćeno, a stiče se utisak da sećanje na Batinsku bitku nikad nije u potpunosti ni zaživelo u posleratnoj Jugoslaviji.

Teško je reći zbog čega je to tako, da li zbog specifičnog položaja Batine zbog kojeg je ova bitka faktički vođena na teritoriji dve republike (danas države), da li zbog toga što se dogodila nakon oslobođenja praktično cele Srbije pa je Srbi i nisu doživeli kao tako značajnu, ili zato što je većinski deo savezničke vojske činila Crvena armija koja u Hrvatskoj nije bila omiljena već ni u završnim danima rata a kamoli u periodu posle rata, i pogotovo danas.

Ono što je sigurno - istorijski značaj Batinske bitke daleko je veći od onoga što sugeriše njeno mesto u kolektivnoj svesti jugoslovenskih naroda i narodnosti, i ne samo njih. Bez Batinske bitke, ili sa nekim njenim drugačijim ishodom, napredovanje Crvene armije ka zapadnoj Evropi teklo bi znatno sporije, a oslobođenje Hrvatske, Bečka ofanziva i slom Austrije možda bi izgledali sasvim drugačije.

To kako ćemo mi doživljavati istorijske događaje decenijama kasnije - čak i ako ih skroz zaboravimo - ne menja njihovu objektivnu prirodu.