Jedi, moli, voli, navijaj: Šta sve možeš u Napulju za nekoliko dana

Sa gradovima prepunim sadržaja i istorijskih znamenitosti, Apeninsko poluostrvo predstavlja idealan izbor za ljubitelje city break putovanja. Živopisni Napulj jedna je od najatraktivnijih destinacija ovog tipa, i svakodnevno privlači hiljade posetilaca željnih mediteranskog duha, romantične atmosfere i gastronomskih užitaka.

Ali, stvarni Napulj potpuno je drugačija priča od našminkanih dvodimenzionalnih prikaza iz turističkih brošura - to je jedan živ grad sa mnogo vrlina i još više mana, u kom će nespremni putnik doživeti kulturni šok pre nego blaženstvo, grad u koji je teško zaljubiti se na prvi pogled ali koji će putnicima otvorenog duha umeti da se zavuče pod kožu i ostavi svoj trag čak i za samo nekoliko dana...

Istorija

Iako mu ime bukvalno znači "novi grad" (od grčkog Neapolis), Napulj je jedan od najstarijih gradova Evrope i jedno od mesta sa najdužim kontinuitetom naseljavanja u globalnim okvirima.

Prva naselja na ovom području postojala su još u neolitu, a nastanak današnjeg grada vezuje se za grčke moreplovce, koji su na delu obale Tirenskog mora koji se danas zove Napuljski zaliv još u II milenijumu pre naše ere formirali luke koje su im omogućile dalju ekspanziju ka zapadu Sredozemlja. Tako je u VI veku pre naše ere osnovan i Neapolis.

Grci su odabrali Napuljski zaliv za izgradnju luka zbog odličnog strateškog položaja, a uprkos tome što su naselja formirana u krugu od samo desetak kilometara od planine Vezuv, koja je još tada bila poznata po vulkanskim erupcijama.

Katastrofalnu erupciju iz 79. godine naše ere, koja je zbrisala sa lica zemlje Pompeju i Herkulanum, Napulj je preživeo bez oštećenja, ali je zato erupcija 1906. godine nanela značajnu štetu gradu uključujući i stotinak ljudskih žrtava...

Poslednja prava erupcija Vezuva dogodila se 1944. godine, a iako se vulkanski potresi i danas dešavaju više puta godišnje, vulkanolozi procenjuju da je opasnost od ponovnog aktiviranja vulkana minimalna.

Pogled na Vezuv iz napuljske luke

U godinama nakon pada Rimskog carstva Apeninsko poluostrvo se podelilo u mnoštvo manjih država, među kojima se od XIII veka Napuljska kraljevina izdvojila kao jedna od najmoćnijih, na svom vrhuncu zauzimajući čitavu južnu Italiju sa Sicilijom.

U prvoj polovini XIX veka Napuljska kraljevina pala je pod vlast Španaca, a zauzimanjem Napulja 1860. godine od strane vojske kraljevine Sardinije koju su predvodili Đuzepe Garibaldi i budući prvi kralj ujedinjene Italije Vitorio Emanuele II načinjen je prvi korak ka ujedinjenju italijanskih država. Po ulasku Garibaldija u grad, narod je na javnom referendumu izglasao pripajanje Napuljske kraljevine državi Vitoria Emanuela, na trgu koji se po tom događaju danas zove Piazza del Plebiscito.

Bazilika na trgu Piazza del Plebiscito

Statua kralja Vitoria Emanuela I na fasadi kraljevske palate
na trgu Piazza del Plebiscito

Statua Garibaldija na trgu koji nosi ime po njemu

Današnji Napulj prava je metropola sa gotovo milion stanovnika (što ga čini trećim gradom po veličini u Italiji), sa novim modernim naseljima i poslovnim distriktima, ali i istorijskim centrom površine preko hiljadu hektara koji je skoro ceo pod zaštitom UNESCO-a.

Napulj je takođe i grad izuzetnih kontrasta, u kom se srednjovekovne, renesansne i barokne građevine gotovo neprimetno smenjuju sa novijom arhitekturom, ali i u kom se sirotinjske četvrti i raspadnuti slamovi puni smeća, beskućnika i propalica kriju odmah iza opranih i sređenih fasada; grad prepun atrakcija koji praktično živi od turizma, ali i grad sa jednom od najviših stopa kriminala u Evropi i mnoštvom mračnih kutaka u kojima turisti nemaju šta da traže...

Grad koji deluje kao da ga je nemoguće zavoleti, jedan od onih gradova u kojima treba imati oči i na leđima, ali i jedan od onih u kojima je tako lako osećati se kao riba u vodi i koji uprkos svim falinkama ostavlja snažnije utiske nego neka na papiru lepša i veličanstvenija mesta...

Arhitektura

Mada je istorija Napulja duga preko tri hiljade godina, u samom gradskom jezgru sačuvani su tek fragmenti epoha pre srednjeg veka, i to uglavnom inkorporirani u mlađe građevine. Nasuprot tome, ostaci Pompeje i Herkulanuma u neposrednoj blizini Napulja pružaju fascinantan uvid u arhitekturu, urbanizam i svakodnevni život u doba Rimskog carstva, očuvan kroz vekove ispod vulkanskog pepela Vezuva.

Međutim, s obzirom na to da je za najpovršniji obilazak Pompeje, Herkulanuma i Vezuva potrebno odvojiti čitav dan (a za detaljniji i više), prilikom kraće posete Napulju pred putnika se postavlja dilema - obići grad ili njegovu okolinu. Pogrešan izbor ne postoji, a to čemu ćemo se prvom posvetiti zavisi od mnogo najrazličitijih faktora, i sa bilo kojim ishodom ostavlja povoda da se Napulj poseti još neki put...

Među najstarije sačuvane graditeljske spomenike u gradu ubrajaju se tvrđave, kojih u Napulju ima ukupno sedam.

Najstarija tvrđava je Castel dell'Ovo ("Tvrđava Jaje"), izgrađena tokom XII veka na ostrvcetu Megaride (koje je u međuvremenu spojeno sa kopnom veštačkom prevlakom), gde su u VI veku pre naše ere Grci podigli prvu naseobinu na mestu Napulja.

Specifično ime tvrđave potiče od legende prema kojoj je antički pesnik Vergilije u njen temelj ugradio čarobno jaje koje bi, ako bi se slomilo, izazvalo velike nesreće i razaranja celog grada, pa tako po toj legendi jaje još uvek stoji netaknuto ispod zidina...

Današnji izgled tvrđave potiče iz XII veka, a građevina se koristi kao galerijski prostor i za organizovanje slavlja i okupljanja.

Castel dell'Ovo

Na najistaknutijem mestu u starom delu grada nalazi se tvrđava Sant'Elmo, na vrhu brda sa kog se pružaju izuzetni pogledi na čitav Napulj.

Tvrđava je građena i dograđivana od XIII do XV veka, ali iako predstavlja omiljeno šetalište enterijeri objekata unutar zidina rezervisani su za kancelarije nekih gradskih institucija (uglavnom posvećenih kulturi) i zatvoreni za javnost...

Castel Sant'Elmo

Ipak, verovatno najpoznatija napuljska tvrđava je Castel Nuovo ("Nova tvrđava"), prvobitno izgrađena krajem XIII veka.

Smeštena između luke i najstrožeg gradskog centra, Nova tvrđava toliko je popularna među turistima da se obilazak mora zakazati unapred preko interneta, što se doduše može učiniti i na licu mesta ispred ulaza.

Danas se u Novoj tvrđavi nalazi umetnička galerija na nekoliko nivoa, sa postavkama od slika lokalnih renesansnih majstora do savremenih multimedijalnih instalacija, prostrano unutrašnje dvorište, kao i nekoliko velikih dvorana koje danas služe različitim namenama...

Castel Nuovo

Za Napulj kažu da je grad sa najviše verskih objekata na svetu, pa ga tako ponegde nazivaju i "grad petsto kupola". U današnjem Napulju ima oko 450 crkava iz najrazličitijih epoha, a svakako su najupečatljivije renesansne i barokne.

Napuljska katedrala građena je na prelazu iz XIII u XIV vek na temeljima ranohrišćanske bazilike, što se može primetiti iz njene trobrodne organizacije. Tokom izgradnje pronađeno je više artefakata antičkih kultura, uključujući ostatke jedne rimske vile i akvadukta, ali i grčkog hrama posvećenog Apolonu, što svedoči o retko viđenom religijskom kontinuitetu na jednom mestu.

Među značajnije sakralne objekte ubraja se i kapela Sansevero, značajna po velikom broju izuzetnih spomenika vajarstva među kojima su najznačajnije skulpture "Istina pod velom" koju je izradio Antonio Koradini 1752. godine i "Hrist pod velom" autora Đuzepea Sanmartina iz sledeće godine. Sanmartinova predstava Hrista smatrana je toliko životnom da su neki savremenici čak optuživali vajara za bavljenje alhemijom!

Kapela Sansevero danas privlači toliki broj znatiželjnika da se posete zakazuju mesecima unapred, što treba imati u vidu prilikom planiranja obilaska Napulja.

Napuljska katedrala

Od drugih vrednih arhitektonskih spomenika trebalo bi pomenuti galeriju Umberta I, trgovačko-poslovni centar izgrađen krajem XIX veka koji je u svoje vreme predstavljao pandan savremenih šoping molova, a i danas se koristi u iste svrhe.

Dizajnirana po ugledu na nešto stariju i veću sličnu galeriju Vitoria Emanuela II u Milanu, galeriju Umberta I karakteriše klasicistička dekoracija i stakleni krov na konstrukciji od kovanog gvožđa, što je u vreme izgradnje bilo najsavremenije konstruktivno rešenje a danas daje građevini blago anahronističku notu...

Za razliku od starijih arhitektonskih spomenika, novije napuljske građevine ne ističu se posebno ni u kakvom smislu. Ali, jedan ovakav grad ni ne posećuje se zbog savremene arhitekture...

Kultura

Retko koji grad u svetu je doprineo razvoju popularne kulture poput Napulja, pre svega u oblastima muzike i teatra.

Popularna muzika u današnjem obliku verovatno ne bi postojala bez napuljskih doprinosa, među kojima su napolitanske kancone (čiji najslikovitiji primer je pesma "O Sole Mio"), opera buffa, savremena mandolina, šestožičana gitara i drugi slični muzički instrumenti.

Enriko Karuzo, jedan od najčuvenijih tenora svih vremena, rođen je u Napulju gde je ostvario i prve javne nastupe, ali je u kasnijoj karijeriji odbijao da drži koncerte u rodnom gradu jer nije hteo da plaća reket lokalnoj mafiji...

Smatra se da je pozorište u savremenom obliku nastalo od napolitanske varijante "komedije del arte", komične priredbe zasnovane na improvizovanim skečevima, sa grubim scenarijem koji je određivao karaktere i kretanje (maskiranih) glumaca po sceni ali ne i konkretne dijaloge.

Napolitansko pozorište imalo je nekoliko tačno definisanih likova, od kojih je najpoznatiji Pulčinela - oportunistički nastrojen čovek iz naroda, sitan prevarant dobre duše koji uspeva da se izvuče iz svake nevolje sa osmehom na licu. Pulčinela je obično predstavljan sa ogromnim nosem i konusnom kapom, i danas jedan od omiljenih simbola Napulja.

Za bistu sa likom Pulčinele kažu da donosi sreću i snalažljivost onome ko mu protrlja nos...

Filmska umetnost vezana je za Napulj na drugi način, gde je ovaj grad najčešće služio kao kulisa. Nama su verovatno najpoznatija holivudska ostvarenja kao što su "Talentovani gospodin Ripli" sa Metom Dejmonom i "Jedi, moli, voli" sa Džulijom Roberts. Ovaj drugi naslov posebno je zaslužan za nekoliko specifičnih turističkih fenomena, uključujući i začuđujuće velik broj singl turistkinja srednjih godina (često sa konfekcijskim tetovažama i pirsinzima) koje po baštama restorana tragaju za novim gastronomskim iskustvima, prosvetljenjem i/ili svojim ličnim i personalnim Havijerom Bardemom...

Od značajnih stvaralaca sedme umetnosti rođenih u Napulju ističe se komičar Toto, aktivan sredinom prošlog veka, kao i režiser i pisac mlađe generacije Paolo Sorentino.

Iako nije ovde rođena, žitelji Napulja smatraju Sofiju Loren svojom sugrađankom, ne toliko zbog toga što je igrala glavnu ulogu u mnogim filmovima kojima je predstavljena napolitanska kultura koliko zato što je - vatrena navijačica fudbalskog kluba Napoli. 

Fudbal

Kad se priča o Napulju, nemoguće je ne osvrnuti se na "najvažniju sporednu stvar na svetu".

Fudbal je u Napulju više od igre i puke razbibrige. U sezoni 2022-23 u kojoj je Napoli po treći put u istoriji osvojio šampionsku titulu italijanske Serije A, bukvalno ne postoji ulica u gradu koja nije ukrašena zastavicama, dresovima i drugim navijačkim simbolima.

Fudbal je u Napulju religija, a mesija te religije je Dijego Maradona, koji je u drugoj polovini osamdesetih sa Napolijem osvojio prve dve šampionske titule u najjačoj ligi Italije, jedan nacionalni kup i jedan kup UEFA. Koliko je argentinski fudbaler i danas ovde poštovan najbolje govori to što su mu žitelji Napulja oprostili i odlučujući penal kojim je izbacio italijansku reprezentaciju sa Svetskog prvenstva na domaćem terenu 1990. godine, zbog čega je u ostatku Italije momentalno postao državni neprijatelj broj jedan.

Fudbal je u Napulju način života. Fudbal je Napulj, i Napulj je fudbal.

Ta energija se prosto mora doživeti da bi se u to poverovalo...

Hrana i piće

I pored svih znamenitosti i osobenosti, mnogima je prva asocijacija na Napulj ipak - hrana, toliko da ga neki čak zovu i "svetskom prestonicom hrane".

Ovako bombastični epiteti obično često završavaju daleko od istine, ali iako Napulj definitivno nije mesto na kom se mogu probati ukusi sa svih strana sveta, ne može se poreći da bi ovaj grad morao da se nađe na mapama pravih ljubitelja italijanske kuhinje.

Pored sveprisutnih jela sa testeninama, ribom i plodovima mora koja se ovde mogu naći u najrazličitijim varijetetima, Napulj se pre svega smatra domovinom savremene pice.

Mada ovo popularno (najčešće sirotinjsko) jelo vuče korene iz starijih kultura, a prvi put se pod današnjim imenom pominje još u X veku, u Napulju je kao sastojak pice prvi put upotrebljen danas neizbežni paradajz. Uparivanje paradajza i mocarele na pici toliko se vezuje za Napulj da se u Italiji sve pice koje sadrže ova dva sastojka u bilo kojoj kombinaciji nazivaju zajedničkim imenom pizza napoletana.

Kao prekretnica u istoriji pice i trenutak kad je pica sa uličnih štandova brze hrane dospela na jelovnike finih restorana uzima se 1889. godina kada je u Napulju prvi put predstavljena pica Margerita (kod nas često pogrešno nazivana Margarita), na kojoj su u čast kraljice Margerite Savojske sastojci odabrani tako da simbolišu boje italijanske zastave: crveni paradajz, bela mocarela i zeleni sveži bosiljak.

Originalna napolitanska pica Margerita od paradajza sorte San Marcano, bivolje mocarele i svežeg bosiljka uvršćena je na UNESCO-vu listu svetske nematerijalne baštine.

Jedna od posledica popularizacije napolitanskih specijaliteta u zapadnim medijima je i nesrazmerno velik broj posetilaca određenih restorana i klubova, naročito onih koji su prikazani u holivudskim filmovima.

Tako se za parče pice u franšizi L'antica Pizzeria da Michele čeka u redu bukvalno satima, ponajviše zbog toga što se ova picerija pojavljuje u pomenutom ostvarenju sa Džulijom Roberts... Da li je ova pica zaista vredna toga, može da poželi da se uveri samo lud čovek...

Ali, dok stranci dolaze u Napulj zbog specijaliteta italijanske kuhinje, lokalci kažu da je šteta posetiti Napulj i ne probati slatkiše i kafu.

Autentično slatko pecivo su sfoljatele, rolnice od mnogo tankih slojeva lisnatog testa punjene filom na bazi rikote, koje ipak mogu biti preslatke za svačiji ukus. Zanimljivo je da napolitanke ne samo da nemaju nikave direktne veze sa Napuljem (potiču od kolača koji je izvorno nemački) nego u ovom gradu i okolini ne postoji ni sličan slatkiš...

Od kafe se u Napulju najviše pije espreso, koji kvalitet i punoću ukusa duguje vrlo čistoj lokalnoj vodi. Napulj je inače jedan od gradova sa najkvalitetnijom vodom u Evropi, koja se može piti direktno sa česme bez ikakvih posledica.

Pokrajina Kampanija u kojoj se nalazi Napulj ima nekoliko zaštićenih sorti vina, ali nijedna od njih nije naročito poznata van granica Italije. Sa druge strane, u Napulju se uglavnom pije pivo, kao piće koje se idealno slaže sa picom. U Napulju nema lokalnih pivara, a najzastupljeniji su brendovi Peroni i Moretti koji se mogu naći i kod nas.

Međutim, stiče se utisak da su i od vina i od piva omiljeniji likeri, a još više kokteli na njihovoj bazi. Najviše se piju gorkasti aperol od nekoliko vrsta bilja i slatkasti limonćelo na bazi sirupa od limuna, i odgovarajući špricevi, to jest kokteli od likera, slatkog vina (proseko ili slično) i sode. Koktel "Maradona špric" u koji osim vina i sode ide i plavi kurasao može se popiti samo u Napulju.

Kretanje kroz grad i okolinu

Kao i svaki evropski grad koji drži do sebe, i u Napulju je veći deo starog gradskog jezgra pretvoren u pešačku zonu. U delu grada posvećenom pešacima nalazi se mnoštvo znamenitosti, restorana, muzeja, kao i trgovačkih četvrti, uključujući i ulicu Via Toledo sa buticima najpoznatijih svetskih dizajnera...

Napulj važi za jedan od najnebezbednijih gradova Evrope, što naravno podrazumeva aktivnosti džeparoša i sličnih razbojnika, ali putnik koji iole ume da se stara o sebi i sluša intuiciju ne bi trebalo da ima problema...

U pešačkim zonama potrebno je imati oči i na leđima, ali zato u delovima grada gde postoji kolski saobraćaj ni to nije dovoljno. Svaki prelazak ulice u Napulju je prava avantura, svetla na semaforu samo su blaga preporuka, vozi se bahato i bez ikakvog obzira prema pešacima i drugim vozačima, i zato nimalo ne čudi što je skoro svaki automobil koji se može videti na napuljskim ulicama makar izgreban ako ne i ozbiljnije olupan, a na nekima su čak vidljive i rupe od metaka!

Ipak, posle nekoliko dana čovek se navikne na sve to, pa čak prestane i da čuje konstantno trubljenje i zavijanje sirena...

Za razliku od haotičnog drumskog saobraćaja, železnica (što lokalna podzemna, što međugradska) organizovana je besprekorno, sa redovima vožnje po kojima se može navijati sat.

Jednako su efikasne i uspinjače koje spajaju donji i gornji grad. Ova zgodna prevozna sredstva možda ne skraćuju vreme potrebno za izlazak do gore, ali zato mnogima olakšavaju uspon (i silazak).

U sredini u kojoj je road rage normalan i opšteprihvaćen modus ponašanja, prosto je neočekivano sresti se sa tako dobro uređenim alternativnim vidovima prevoza...

Među najpopularnije izlete u okolini ubrajaju se obilasci obližnjih gradova, među kojima su najposećeniji Sorento, Pozitano, Amalfi, ostrvo Kapri i druge nama više ili manje poznate destinacije. 

Svako od ovih mesta ima neke svoje specifičnosti koje vredi videti, ali se stiče utisak da u realnosti ipak ne mogu da ispune obećanja koja daju prenaglašene fotografije sa društvenih mreža...

Sorento

Pozitano

Amalfi

_____________

Koliko vredi posetiti Napulj na samo nekoliko dana zavisi naravno od ličnih afiniteta i ukusa, ali se ne može osporiti da najstariji italijanski grad ima dovoljno sadržaja da svaki posetilac nađe nešto za sebe za ma koliko dugo ili kratko vreme.

Međutim, Napulj nije grad za svakoga. Napulj nije grad za razmažene turiste koji očekuju da sve oko njih funkcioniše kao trodimenzionalna razglednica, naprotiv - Napulj je grad od krvi i mesa, sa svim pozitivnim i često negativnim pojavama koje idu uz to.

Onima koji su spremni da zažmure na jedno oko (i da u isto vreme drže otvoreno četvoro očiju), Napulj će otkriti svoj specifični šarm i uputiti pozivnicu za nove posete.

A svega što može da se vidi i uradi u Napulju - i još više njegovoj okolini - čini se da nikad neće ponestati...